Born in the PRL

-Wybieram!

-Kupuję!

-Moje! Moje!

Tak właśnie jako dzieci oglądaliśmy zdobyte gdzieś przez rodziców, a najczęściej dramatycznie już przeterminowane zachodnie katalogi domów wysyłkowych, kolorowe pisma wszelkiej maści albo... coś takiego jak poniżej. Swego rodzaju symbol, żeby nie powiedzieć wręcz manifest ;) mojego pokolenia.

Polska - moja Ojczyzna. Encyklopedia dla dzieci.

Nigdy nie miałem własnego egzemplarza, bo zdobycie go graniczyło z cudem, ale poznałem tę książkę w dwóch etapach. Najpierw u moich kuzynek, które miały w domu z piątej ręki nabyty niesamowicie "zaczytany" tom bez okładek i  z powycinanymi co lepszymi ilustracjami, a potem u brata mojej mamy, który z kolei nie pozwolił mi księgi owej dotykać, ponieważ traktował ją jak lokatę kapitału. Ale okładkę sobie obejrzałem, stąd też udało mi się połączyć wewnątrz i zewnątrz dla uzyskania już wtedy jako takiego pojęcia o całości.

W latach 70 i 80 ubiegłego wieku Encyklopedia dla dzieci funkcjonowała najczęściej jako bardzo rasowy, wystawny wręcz prezent, np. z okazji Pierwszej Komunii lub "tylko" urodzin czy Dnia Dziecka. Widywało się ją w domach na półkach z gatunku "umyj ręce zanim dotkniesz!" albo na "szaberplacach" sprzedawaną za jakieś kosmiczne pieniądze. Z całą pewnością nie było szans na kupienie jej ot tak, z marszu, ale ponieważ w PRL było oczywistym, że zakupy się "zdobywa", chyba nikomu to nie przeszkadzało. Więcej nawet, dodawało smaczku samemu "aktowi" wejścia w posiadanie upragnionego towaru.

Dlaczego napisałem wyżej, że to manifest? Oczywiście nie dlatego iżbym się zgadzał z teoriami, że tow. Edward Gierek był inżynierem górnictwa,   Polska przegrała wrzesień 39, bo nie chciała zawrzeć sojuszu z odwiecznie przyjaznym nam ZSRR, a milicyjny tajniak to przyjaciel każdego dziecka, jakie można w tym dziele wyczytać, ale dlatego, że zostało to wszystko napisane dla mojego i zbliżonych do mojego pokoleń. Mniejsza z tym, że odrobinę (naprawdę minimalnie) tendencyjnie. Po prostu gdybym miał wrzucić do jakiegoś komputera dane czasów w których się wychowywałem zeskanowałbym mu tę książkę. Tacy byliśmy. A kłamstwo było w zestawie. Naiwnym jest ten, kto wierzy, że dziś, choć inne, nie jest dołączone do codzienności. Ale rozwijanie tej kwestii tym razem sobie darujmy...

Encyklopedia dla dzieci nie jest pewnie pomysłem polskim, a  ta konkretna jakimś jego wzorowym urzeczywistnieniem, mimo to ma jedną przynajmniej istotną nawet po latach zaletę. Nie jest infantylna. Wizualnie wnętrze książki przypomina do złudzenia słynną czterotomową encyklopedię PWN, a różnicą jest przede wszystkim zasób haseł, mnogość ilustracji i ograniczenie tematyki do spraw tylko polskich bądź z Polską bezpośrednio związanych.

Genialną bez wątpienia warstwę ilustracyjną widać po części na załączonych przeze mnie do tego posta fotografiach, a język? Cóż, język jest... pomyślało mi się, że pszenny. Ale co to znaczy w praktyce? Miękki, łagodny, ciepły. Nie uczy formułek i dat jak nudny belfer, ale tłumaczy wszystko dookoła jak mama na niedzielnym spacerze. To chyba najlepsze porównanie.

Oczywiście wartość edukacyjna takiej książki dziś jest bliska zeru, nie zamierzam zatem nikogo przekonywać do jej wykorzystywania zgodnie z założeniami autorów, ale jednak każdego, kto należy jak ja do pokolenia X zachęcam do jej przynajmniej przejrzenia jeśli tylko nadarzy się ku temu okazja. To jest nasze dzieciństwo w miniaturze.

A skąd u mnie dziś to tomisko? Ano z wędrówek po antykwariatach i Allegro. Dopóki spotykałem egzemplarze po 70 czy 60 złotych tylko się uśmiechałem, wydaniem za 25 byłem już poważnie zainteresowany, ale kiedy wygrzebałem gdzieś encyklopedię w stanie bliskim idealnemu za jedyne pięć złociszy nie miałem już żadnego argumentu na nie. Kupiłem zatem i czytam, choć bynajmniej za PRL-em nie tęsknię. W jednym tylko muszę mu (i tej książce) z pewną goryczą oddać sprawiedliwość. Gdy się przeglądając przeszłość odsieje propagandowo komunistyczne brednie, pozostaje i tak obraz kraju z którego nie tylko można (było) ale i ma (miało) się realne podstawy, by być dumnym. Żyliśmy w Polsce która produkowała oparte na własnych pomysłach samochody, lokomotywy czy statki, miała dużą i dobrze uzbrojoną armię, tworzyła nowe miejsca pracy i dawała jakieś perspektywy każdemu, nawet jeśli od pełnoletności do emerytury był w stanie opanować tylko machanie łopatą.

I tego wszystkiego niestety już nie ma.
Ale to przecież zupełnie inna historia.